Dünyanın En Büyük Çölü Türleri ve Özellikleri

Yıllık yağış miktarının 25 cm'nin altında, gece ile gündüz sıcaklık farklarının fazla olduğu, bitki örtüsünün yetişmediği alanlar çöl olarak adlandırılır. Coğrafi olarak kabul edilen bu tanıma bakarsak, dünyanın en büyük çölü Antarktika kıtasıdır. Ancak halk arasında genel kabul gören tanıma göre sıcak çöller içerisinde en büyük olanı, Kuzey Afrika'daki Büyük Sahra Çölü'dür.

Afrika kıtasının kuzeyinde, Atlas Okyanusu ile Kızıldeniz arasında yaklaşık 9 milyon kilometrekare büyüklüğünde bir alana yayılmış olan dünyanın en büyük sıcak çölünün toprakları 11 ülke tarafından paylaşılmaktadır. Çölün toplam alanının sadece beşte biri kumluk alanken, diğer kısımları düz toprak ve dağlık alanlardır. Büyük Sahra Çölü'nde yıllık yağış miktarı çok düşük olmasına rağmen zengin mineralli toprak yapısı sayesinde anlık yağışlarda bitki tohumları hızlı bir şekilde büyüyebilir. Ancak kısıtlı süreyle yaşayabilen bu bitkiler genellikle böcekler ve çöl keklikleri gibi hayvanlara besin maddesi oluştururlar. Böceklerle beslenen kertenkeleler, bazı zehirli örümcek türleri ve yılanlar ise besin zincirinin üst halkasını oluştururlar. Suyun çok değerli olması nedeniyle bölgede yetişen bitkiler, su kaybını en aza indirecek şekilde diken iğnelidirler. Aynı şekilde, Büyük Sahra Çölü'nde yaşayan hayvanlar da gece aktif canlılardır ve su kaybını en aza indirecek şekilde evrimleşmişlerdir. Pek çok yılan, örümcek ve kertenkele türü, gündüz yakıcı sıcaktan korunmak için kendilerini kumun altına veya kayalık bölgelerde taşların altına saklarlar. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkının yüksek olması zor bir yaşam ortamı oluşturmaktadır. Yaz döneminde gündüz 50 dereceye çıkan sıcaklık, geceleri 15 dereceye kadar düşebilmektedir. Bu sıcaklık farkı sayesinde çiy oluşumu gerçekleşmekte ve toprak nemlenmektedir. Aynı zamanda bitki yapraklarında biriken su damlaları ile çöl hayvanları su ihtiyaçlarını karşılamaktadırlar.

Büyük Sahra Çölü'nde zor yaşam şartları altında da olsa, Libya çölleri gibi tamamen ıssız olan yerlerin dışında, Nil Nehri kenarında ve vaha olarak tabir edilen su kaynakları kenarında kurulmuş alanlarda yerleşim görülmektedir. Toprağın mineral açısından aşırı derecede zengin olması, sulama imkânının olduğu yerlerde yüksek kalitede ürün elde edilebilmesine imkân vermektedir. Bu bölgelerde başta folik asit içeriği zengin bir meyve olan ve hamile kalmayı düşünen kadınlar için yumurtlamayı ve yumurta kalitesini yükseltmesi nedeniyle ticari değeri yüksek olan hurma olmak üzere çeşitli tarım ürünleri yetiştirilmektedir. Büyük Sahra Çölü'nde yaşayan insan sayısı yaklaşık 4,5 milyon kişi civarındadır ve bu popülasyonun önemli bir kısmı Nil Nehri kenarında yaşamaktadır.

Günümüzde Büyük Sahra Çölü hızla özellikle güneye doğru büyümektedir. Büyük Sahra Çölü'nden kalkan toz bulutları, çok uzun mesafeleri katederek dünyanın başka ülkelerine, hatta başka kıtalara kadar taşınabilirler. Avrupa'da ve Türkiye'de de özellikle yaz aylarında görülen toz bulutu tabakası ve çamur yağması gibi meteorolojik olaylar, dünyanın en büyük çölünün uzak mesafelere taşınmasının sonucudur.